Wakhi

Kũngũr-e Zhinda(g) dẽ K̃hikwor Zik: The Story of Kũngũr in Wakhi Language

July 16, 2023

Nivishnkũzg (Transcriber): Fazal Amin Beg Wasila (source): Endangered Languages Alliance

Yem riwoyat’vev cẽ spo K̃hik mũrdũm’v en dẽ K̃hik dawra’vev tiwetk. Dẽ hodisa.
Tiwetk ne tiwetk yi podsho. Ya pods hen bu dheg̃hd tiwetk. Sol cẽ sol en khiyar wost, miyon sol wost. Peter yow en hechk nast. Yan tẽbibi’vi wũzũmd. Yan k̃hũ kender k̃handi, wuzem ta’r tẽbi wozomdi. Yet boyad tabobat tawi cart. Tey ki peter pocen wost. Ya tiẽbib wizit cẽ gũl et giyo’n yar du’o gok̃ht, tabobat yawi cart.
Khili wakht shekhest, yet podsho’n peter wost. Podsho gha khũsh wost. Haft rẽwor et nag̃hd podsho tuyi rand. Yash an k̃hũ peter nung Kũngũr kat̃en.
Podsho yow gha ba noz et nũz lup car , aya k̃hũ peter e. K̃hũ peter pale wen dhir ne res̃ht. Sol cẽ sol en ya petr lup wost. Yan trẽ joyak yawi yund. Ma’lim s̃hik̃h yay und. Kũli chiz ya’r gok̃ht. Ya podsho hech wakht khoshish ne k̃hetk ki ya petr ca’n dhir res̃ht.
Yan az̃i wakht wizit ki yem podsho k̃hũ dheg̃her k̃hand: “Wezi sak az̃i go’nen, Kũngũrer kend randen. Ki ney trẽ pũrũtes̃h yem gizd c̃hit.” Yaw kend k̃hand: “Mayl e.” Yani pũrchodh en tẽrmis yawi nikoh caren. Yi ruz Kũngũr dẽ tat s̃hik̃h nezd yan k̃hũ tater sawol rand et k̃hand: “Dũnyowi g̃hirak baf a yitak baf?” Ya tat k̃hand ki: “Dũnyoyi yitak et pitak baf. G̃hirak chiz baf.”
Kũngũr hechi ne k̃hand. Yi ruz dẽ k̃hũ os̃hno’v en res̃ht ra bogh, sayl caren. Yani ayet sawoli k̃hũ os̃hno’ver rand. Ya k̃hand, dũnyoyi g̃hirak baf yoy yitak baf? Yow os̃hnoyish k̃hanen ki dũnyoyi g̃hirak baf. Yaw k̃hat ki z̃hũ tat ma’ri k̃hat ki yitak pitak baf. Yawish yan k̃hanen:””Ye bi-aqal!Tinen ti tat khoshish ne cart kit u cam-e benen dhir rec̃h e. Tu’t yaven yi toqa peter. To’r ska dẽstan k̃hanen. Ki ney g̃hirak baf.”
Yan Kũngũr wizit tẽ khun. K̃hũ naner k̃hand: “Z̃hũ tũs̃hayi ma’r tiyora carev. Wuz sahar dẽ wakhti rec̃hem trẽ safar. Yow tat k̃handi, “Ney. Wuz ta’r ijozati ne randem.Tu boyad ki me rec̃h. Tu’t yi toqa peter pocen. Tu saki kuyer bũn rec̃hes̃h ce.?” Yow qẽbũl neyes̃h cart. K̃hand: “Ney, wuz rec̃hem.”
Sari wost, k̃hũ tũshayi car jam. Res̃ht skẽ yash sand. Yawi nan az̃i s̃hinjwal cart ki cum nũwd, cum ya’r k̃hand:Ye peter, me rec̃h.Yow hechk qẽbũl ne cart.”
Yan da tat-e sar yi chiz g̃hird,k̃handi ki saki ya pũrchodhi ki da’n nikoh cer kertu, ayawi ska’mi cẽ bas sũtũyen. Ya pũrchodher k̃hen, ya ska’m cẽbas gefst.To khili jay hayem rang rec̃hen. Ya pũrchodh haya yi khil skam cẽbas gefst. Ya waghd. Ya kas̃hi yan ya awrat sũdo kũs̃hũyd, yan da k̃hũ jay ald. Ca k̃hũ yash en khamd.Didig̃hd trẽ k̃hũ cẽbas ki aya pũrochodh, cẽ gẽfsak en yow rang ruy kũ zart g̃hiretk. Yan ya’r k̃hand: “tu chizer gefs e? Chizer ti rang ruy kũ zart g̃hiretk?” Ya pũrchodh k̃han: “Yem kũ baroy-e tawi.” Yan da k̃hũ jay wazd, mirit.
Kũngũr hayron weres̃ht, kin iv cereng yaw gok̃ht.K̃hand, “Khay, wuz dem das̃ht bet yem cereng go’m.” Yan yowi lecert , res̃ht. Hũb ruzi trẽ safar, nag̃hd rukhen, az̃i cẽ pũdh en g̃hird ki yan dẽ yi s̃har g̃hat. Dẽ yi s̃har g̃hat yan dẽ yi dẽryo-e lav res̃ht. Res̃ht da dẽryo-e lave, dra yi lup chinor tiwetk. Ta chinorev wokhar kẽt̃etk. Yow ya k̃hũ yashi da dẽryo-e lave vand. K̃hat ska wokhar z̃in sand ta chinor. Ki ta dẽrakht-e sar cẽ s̃hung en khunek k̃hetk. Aya khunek tiwetk aya mũlken podsho ce ayawen. Har wakht ki ya podsho ce res̃ht tẽr safar, s̃hẽkor ce res̃ht, adet khun nek hald.
Ya Kũngũr cherni ta dest. Yinũk yawi yund.
Ya podsho’ni tiwetk yi zika dheg̃hd. Yaw kinizish aca dẽryoy’n yupk yawer yunden.Ada ruzi awish wezin da yupk lave. Yan ra yupk didig̃hen, khalgi ara winen. Yaw gha khũshruy tiwet ey. Yetish yan z̃i k̃hanen ki saken yem rang khũshruy. Saker be Khũdhoy-e khũshruyig̃hratk, saken be zika. Chizer sak podsho dheg̃hder khidmat caren. Yan k̃hũ lut̃’v e dũrzen k̃hũ trẽ g̃har yavi din, kũ s̃hẽkenden, k̃hat kholi rec̃hen. Yan ya Shoh duktar k̃handi ki: “Sash ma’r yupk ne wozomd a?” Yash yan k̃hanen: “Ney, tu kuy hũmũy, sak ta’r yupkwũz’men. Sak be ti do khũshruy. Spocen be ti rang sũrat tey, chizer sak ta’r khidmat caren?”

Yan adet wakht yow’ni yi kaniz tiwetk Bibi yawi nung. Yow gha hũs̃yor tiwetk. Ya maghz gha tiz yark cart. K̃hand ki wuz ta’riyupk wũz’mem. Yan res̃ht aynek dẽ k̃hat en dũrzd. Res̃ht da dẽryo-e lav, yani ya sũrati ra yupk didig̃hd. Yan k̃hati tra aynek didig̃hd ki ya sũrati daaynek ce winde et ra yupk ce wind, yawish cẽ yoman en farkh hech kumd dẽ yoman-e monand nasst.Yow s̃hukurd ki yem ki sũrat rem yupk. Ya didig̃hd ki ra yupk ya chinor-e darakht , ya s̃hungi khunes̃h ra sũyũyd.Yan ska wokhar z̃in sand ta sar, yan didig̃hd ki yi zika kas̃h dra nẽsetk.Yet cumi ya qiw cart, cumi ya’r k̃hand giz. Ya kas̃h hechki ne gizd. Yet yan dhes̃h ta khun res̃t.
Yan ya podsho dheg̃h k̃hand: “Tu chizer dhes̃h wezdi?” Yaw yan k̃hand wwuz da yupk-e lav ta chinor sarem ya podsho-e khuni toza kert. Podsho dheg̃hdi hechiz ne k̃hand. Woz sahar wost. Ya sahari digar woz ya pũrchod res̃ht, ya kas̃h nẽset woz be. Cumi gok̃ht, ya kas̃h khẽbar ne wost.
Woz ya kaniz res̃ht podsho redhder k̃handi: “Wuzem reg̃dhi ya khunem toza kerti.” Yay a podsho dheg̃hd hayron weres̃ht. K̃hand yeme to wudhg yem toza ne lekert, niv yemes̃h bu rẽwor pẽs yoman res̃ht ya khunes̃h toza gok̃ht. Yani ya’r k̃hand, tu rost ma’r k̃hanchiz gapi? Yo ki wuz ta’r yi jẽzo randem.
Yan ya pũrchodh ca jẽzo’n gha wis̃hit. Yan yet ya k̃hũ riwoyat ya’r kũli cart naql k̃hand ney yem rang.
Yan yi rẽwor ki ya kaniz yupker res̃ht, ya podsho dheg̃h k̃hand wuz be dẽ tow en rec̃hem.Yan res̃ht pẽs yupk. Sand ta dẽrakht-e sar, ya kas̃hi wind. Ya kas̃h gha kũshruy tiwetk. Ya pũrchodh ki yawi wind, yan kũli larzd, ya kas̃hi ki khũshruy ce tiwetk.
Yan ya kanizer k̃hand rec̃h yupk ma’ri wũzũm. Ya kaniz res̃ht yi qicha’r ya’r yupk wũzũmd. Ya podsho-e dheg̃hd gũl dik̃ht ra yupkk̃he ta gũl en ya kas̃hi dik̃ht. Ya kas̃h wosti khẽbar.
Yan k̃hand ki tu’t kuy? Tu’t chizer drem wezg? Yet yan cart nagal, k̃hand ki wuz’m yem rang, podsho’n yow peter, ney flon khalgem, dar roh-e falon yarkwezgem dem jay. Cẽ pũdh’nem g̃hirdi, adrem k̃hũ dames̃h dũrzem.
Yan ya pũrchodh wost oshiq ska kas̃h. Yan yund yow dẽ k̃hat en ki z̃hũ’n be qasar, wuzem be podsho-e dheg̃hd. Da qasar yow yund k̃he yan ya tat ki cẽ k̃hũ dheg̃hd-e sir en khẽbar wost. Ya kas̃hi wũdũrt, pẽ zindoni yowi kart.
Yet podsho dheg̃hden cum tilo tey, cum cum poyagari ki tey, jam yav cartyan yund da zindon-e bar s̃hik̃h. K̃handi kit u yem kas̃hi ozod cart, lecer yem res̃ht.
Yow ya tilo’v-e dũrzd, ya kas̃hi lecert, pũrchodh yow dũrzd wũzũmd da k̃hũ qasar. Hech kuy cet’v-e sir en khẽbar ne wost.
Khili wakht shekhesti k̃he yan ya podshower k̃handYa podsho wizit yan ya kas̃hi wũdũren yan remin ya shiyak. Remin ya shiyak, nokarish rec̃hen shayen ya kas̃h e. Ya pũrchodh cumer nũwd, cumer k̃hũ tater ozorgi car, noal cart. Ya tat hechk ya’r g̃his̃h ne dhũrd. Ya kas̃h e caren gur. Ya pũrchodh aya rang nũwd, yas̃hk kart. Hechk ne kand. Yan wizit tra k̃hũ dheg̃hd s̃hik̃h ya podsho. Khand, tu dish kit u yi toqa zẽmanz̃hũn.z̃hũnen yi toqa dheg̃hd. Wuz ta’ri kũli chiz e go’m, wuz ta’r ca’ni khũshruy kas̃hi gotem. Yet pũrchodh nũwd k̃hand ma’r hech kuy digar dẽrkor nast, ma’ri yaw khus̃h tu. Yet podho cum kushish carti, k̃hũ dheg̃hd e ne bas wezit.
Yan khili wakht shekhesti et yet woz k̃hũ tilo chiz’vi dũrzd et k̃hũ kanizver k̃hand ki rec̃hev cẽ z̃hũ tat en ijozat dũrzev ki ti dheg̃hdes̃h k̃hand ki wuz dẽ save n pẽs yupk rec̃hem. Yet k̃hand: “May ley.
Yan yawi tat ijozat yawer rand. K̃hand ki “Mayl e, rec̃h.” Yan ya tilo’v-e dẽm da jay cart tit ki lecert ya kanizish ska cẽbas rec̃hen.Ya kanizish ki ska tilo’v-e cẽbas ki res̃ht, ya pũrchodh (podhsho-e dheg̃hd) retht, res̃ht da kas̃h-e khok. Dra bu gũlish savz vitk. Ya yi gũli zinda, ya yi mẽrda. Yan z̃i k̃hand a ki ye Khũdhoy, towe chizer yem yi gũli savz k̃hetk, yem yi pẽz̃hmẽrda.
Yan ca gur nag en sado nũwizd. K̃hand: “Ya zinda gũli ce yawet tu, ti rang khũshruy, ya mẽrda gũlem wuz ki dar roh-e tawem merti.” Yan ya gur-e sar lup het̃ wost, yow cheremd ra gur ra kas̃h s̃hik̃h, yan ya gur-e sar getk wost.
Yan ya’sh da qasar deshti ki ya pũrchodh nast. Kuli jay rec̃hen s̃hukurden, neyi yowi gotten. Yan ya wazir gha oqil tiwetk.Ya k̃hand ya podshower: “Yaw dẽ firoqi haya kas̃h gha thete. Sak yiloy rec̃hen ra’m-e gur didg̃hen. Khalg-v-e caren jam, nawkarish rec̃hen det’ven ra gur. Ya khok-e sar k̃hũ rang s̃heg̃hd.Yetish k̃hanen yet chizer yem rangi? Ya wazir k̃hand gap nast, kũnev ya khok-e sarie. Ya khok-e sar-e kũnen ki ya buye trẽ yoman gẽrdan wũdretk ra gur k̃he merkev.Ya podsho yan k̃hand ki z̃hũ dheg̃hd-e mẽrda me lecerev det kas̃h en. Jẽdha yavi carev. Yan cart yaw da kas̃h-e palew gur.
Kheli wakht shekhest et da khok-e sar yi darkht savz wost. Ba’di solho sol podshower k̃hanen ki da ti dheg̃hd-e khok-e sar en yem rang darakht savz vitk. Yet res̃ht ya darakhti wind ki ham ca kas̃h-e khok en savz vit ham ca pũrchodh-e khok en, ya’sh vitk trẽ liman pich ya dẽrakhtish. Ya podsho z̃i k̃handa ki wuzem dar roh-e yet khalg k̃hũ dheg̃hdem cẽ k̃hũ dhast en reti. Yet dẽrakhtev kũ cẽ yoman en jẽdha carev.

Ya nawkarish wezin ya dẽrakhtev cẽ yoman en jẽdha caren. Yowish yan kũbit g̃hiren ya dẽrakhtish.
Yan yar rang par dinen, par dinen, dũnyoyi g̃hiren, yan rec̃hen da Kũngũr-e s̃har g̃haten.
Yan adra dẽ zẽmin khamen, khalg g̃hiren. Khalg g̃hirn et Kũngũr k̃hũ jayi disht. Yan adra ya khalgev perst, k̃hand: Podsho-e hayem mamlakat kum jay? Yan ya khalgish k̃hanen yaw ghafch afsurda vitk. Ya dẽ firoqi k̃hũ zẽman gha theta. Yow niv kur, yow bet ne wind. Bet yow podsho nast. Yet kas̃hes̃h s̃himonig̃h be cart yan res̃ht k̃hũ khun.Yan k̃hũ tati wind. Ya tat soft khiyar vitk. Yan k̃hũ tater k̃hand kit u chizer yet rang vitk? Yow k̃hand: “Z̃hũnen z̃hũ holi, z̃hũ ruzi faqat Khũdhoy disht, bet hechkuy ne disht. Maz̃hi Kũngũre az̃i kerti ki wuz dẽ firoqi yow yem rangi khiyar et kurem viti cẽ nũwak en.
Yan ya Kũngũr k̃hand ki tu niv niv k̃hũ peter e ce win disha yow e? Ya podsho k̃hand, tinen tis ado ghafch yow monand. Amo afsũs wuz taw winak ne kercerem.Shoyad ki yow k ice winem dishem yowi, yow z̃hũ zẽman.
Yan Kũngũr kheli nũwd, nũwd, nũwd, yan k̃hand, wuz bor boyad yi chiz go’ma.Yan k̃hũ dhastev tra k̃ũ tat-e c̃hez̃hmev sũk̃hti.Yow-e tat wind yann. Ya c̃hez̃hish wocen het̃. Yan yow k̃hũ peter e disht. Yan bet trẽ yoman gẽrdan wũdren, cum sola hasrat e kũ nik̃h’ven.Nũwen. woz yiloyi digar yosh wocen.Ya dhay woz sẽk k̃hũ jay podsho wost. Yet pũrchodhen ya tat khiyol cart ki yow mertkev. Z̃i ne disht ki yash trẽ Kũngũr-e s̃har zindaig̃h carenn.Yan kũ wezin da yi s̃har, da yi jay yekjo zindaig caren. Khũshbakht dẽ yoman en wocen.

Source: Endangered Language Alliance.

Acknowledgement: I would like to especially appreciate the Endangered Languages Alliance for the wonderful mission and contributions regarding preservation and documentation of different aspects of languages across the globe. Although, I myself am a field researcher for over three decades within the ambits of sociocultural and legal anthropology and linguistics, such documentations provide an opportunity for me to look at the contents in different contexts when we focus on the Wakhi communities in the adjacent countries including Pakistan, China, Afghanistan, China, Kirghizistan and the like.
Note: I have my own YouTube Channels in multiple languages and the links of them I am sharing below. You are requested to kindly subscribe the channels with notification button on and share the respective videos to remain updated as they are based on my extensive fieldwork in different countries including Pakistan, Afghanistan, China and Tajikistan. You can read the channel descriptions in addition to watching the related videos on the initiatives, missions and goals. The names of some of the channels and links follow here.
EaglesWorld
https://www.youtube.com/@eaglesworld5972
DiamondWorld
https://www.youtube.com/@diamondworld4367
Adabiyot-e Gulshan (dedicated entirely for Wakhi):
https://www.youtube.com/@adabiyot-eGulshan
PowersWorld (will focus consistently in the near future)
https://www.youtube.com/@powerworld1238

You Might Also Like

No Comments

Leave a Reply